ویژگی‌های شخصیتی نسل Z از نگاه دکتر ابوذر شهپری

نگاهی عمیق به روح و ذهن نسل Z

در طول سال‌ها فعالیت من ، همیشه این پرسش در ذهنم وجود داشته است: چه چیزی نسل Z را تا این اندازه خاص، متفاوت و تأثیرگذار کرده است؟
به عنوان رئیس انجمن نخبگان، بارها در نشست‌ها و پروژه‌های پژوهشی با جوانانی روبه‌رو شده‌ام که طرز فکر و رفتارشان با نسل‌های پیشین تفاوتی بنیادی دارد. نسل Z نه‌تنها در دنیای دیجیتال رشد کرده، بلکه روح و شخصیتش نیز با این فضا شکل گرفته است.

این نسل، در میانه‌ی طوفان اطلاعات، بحران‌های جهانی و تغییرات فرهنگی بزرگ، هویتی تازه و چندبعدی ساخته است. در ادامه، چهار ویژگی مهم شخصیتی نسل Z را بررسی می‌کنم؛ ویژگی‌هایی که شناختشان برای هر مدیر، والد و سیاست‌گذار آینده‌نگری ضروری است.

۱. استقلال فکری و اعتماد به نفس بالا

یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های نسل Z، استقلال فکری و خودباوری است. این نسل در جهانی رشد کرده که دسترسی به اطلاعات، آزادتر از همیشه است. برخلاف نسل‌های قبل که دانش را از مدرسه یا والدین می‌آموختند، نسل Z خودش کاوش می‌کند، مقایسه می‌کند و تصمیم می‌گیرد.
در فضای مجازی، هزاران دیدگاه و منبع در دسترس است و همین باعث شده که اعضای نسل Z یاد بگیرند چگونه خودشان حقیقت را بیابند، نه اینکه صرفاً بپذیرند.

من بارها در جلسات انجمن نخبگان، با جوانانی روبه‌رو شدم که به صراحت می‌گویند:

 «ما نمی‌خواهیم تقلید کنیم، می‌خواهیم تجربه کنیم.»

این جمله، عصاره‌ی روحیه‌ی استقلال‌طلب نسل Z است. آن‌ها در تصمیم‌گیری‌های شخصی و حرفه‌ای به ندرت وابسته به دیگران هستند. حتی در حوزه‌های مالی یا تحصیلی، تمایل دارند مسیر خاص خودشان را بسازند. این ویژگی، اگر با راهنمایی درست همراه شود، می‌تواند آینده‌ای درخشان برای کشور رقم بزند.

اعتماد به نفس بالا در میان نسل Z، ریشه در دو عامل دارد: نخست، فرصت دیده‌شدن در دنیای دیجیتال؛ هر فرد می‌تواند با یک ویدیو یا پروژه‌ی خلاقانه، شناخته شود. دوم، فرهنگ گفت‌وگوی باز که در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته است. نسل Z می‌داند صدایش شنیده می‌شود و همین به او جرأت بیان عقیده و طرح ایده می‌دهد.

البته این استقلال فکری، گاهی می‌تواند منجر به مقاومت در برابر سنت‌ها شود. نسل Z همیشه از قاعده‌ها پیروی نمی‌کند و ترجیح می‌دهد خودش قاعده بسازد. از نگاه من، این نه تهدید است و نه عصیان، بلکه نوعی بازتعریف نقش انسان در عصر دیجیتال است؛ عصری که اندیشیدن مستقل، ارزشمندترین دارایی است.

۲. حساسیت به ارزش‌ها و عدالت اجتماعی

یکی از وجوه کم‌تر شناخته‌شده‌ی نسل Z، احساس عمیق نسبت به عدالت و ارزش‌های انسانی است. این نسل با جهانی روبه‌رو شده که پر از تضادهاست: از یک‌سو پیشرفت فناوری، و از سوی دیگر بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی.
همین تضادها باعث شده نسل Z در برابر بی‌عدالتی‌ها حساس‌تر از هر نسل دیگری باشد.

در پژوهشی که در انجمن نخبگان انجام دادیم، بیش از ۷۰٪ از پاسخ‌دهندگان نسل Z اعلام کردند که “ترجیح می‌دهند در سازمانی کار کنند که ارزش‌های اخلاقی دارد، حتی اگر درآمد کمتری داشته باشند”. این یافته، یک پیام روشن دارد:
نسل Z به دنبال معنا در کار و زندگی است، نه صرفاً پول یا موقعیت.

من بارها در گفت‌وگو با دانشجویان و فعالان اجتماعی نسل Z، حس کرده‌ام که در وجودشان شعله‌ای از آرمان‌گرایی مدرن می‌درخشد. آن‌ها به برابری جنسیتی، حقوق بشر، محیط‌زیست و رفاه جمعی اهمیت می‌دهند.
برخلاف نسل‌های قبل که ارزش‌ها را از سنت و مذهب به ارث می‌بردند، نسل Z ارزش‌هایش را انتخاب می‌کند، نه تحمیل می‌پذیرد.

این حساسیت به ارزش‌ها، خودش را در سبک زندگی روزمره نیز نشان می‌دهد. از نوع خرید تا رفتار آنلاین، از انتخاب برندها تا واکنش به اخبار جهانی، همه‌چیز برایشان پیام اخلاقی دارد. اگر برندی صادق نباشد یا از کار کودکان بهره ببرد، نسل Z آن را تحریم می‌کند و این تصمیم برایشان نوعی کنش اجتماعی است.

به باور من، این نگاه اخلاق‌محور، سرمایه‌ای بزرگ است که اگر درست هدایت شود، می‌تواند بنیان جامعه‌ای شفاف‌تر و انسانی‌تر را بسازد.

۳. خلاقیت و انعطاف‌پذیری ذهنی

در دنیایی که تغییر تنها ثابت زندگی است، خلاقیت به یک مهارت حیاتی تبدیل شده و نسل Z، استاد این بازی است.
نسل Z در دوران رشد خود، با ابزارهایی مانند یوتیوب، تیک‌تاک، اینستاگرام و پلتفرم‌های آموزشی دیجیتال بزرگ شده است. آن‌ها از کودکی یاد گرفته‌اند که چگونه با ترکیب تصویر، صدا و محتوا، مفهومی تازه بیافرینند.

اما خلاقیت نسل Z فقط در تولید محتوا خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در طرز فکر حل‌مسئله نمود دارد. این نسل به‌جای حفظ کردن پاسخ‌ها، به دنبال کشف راه‌حل‌های نو است. وقتی با مشکلی روبه‌رو می‌شود، سریع سراغ منابع مختلف می‌رود، ایده‌ها را آزمایش می‌کند و از شکست نمی‌ترسد.

یکی از نکات جالب در رفتار نسل Z، انعطاف‌پذیری ذهنی آن‌هاست. برخلاف نسل‌های گذشته که یک مسیر مشخص را دنبال می‌کردند، این نسل می‌تواند هم‌زمان چند نقش داشته باشد:
یک دانشجو ممکن است طراح فریلنس، تولیدکننده محتوا و داوطلب اجتماعی هم باشد. این چندوجهی بودن، ناشی از ذهنی باز و سازگار است.

از نظر روان‌شناختی، انعطاف ذهنی نسل Z حاصل محیط متغیر دیجیتال است. هر روز با اطلاعات تازه، فناوری‌های نو و الگوهای رفتاری متفاوت روبه‌رو می‌شوند. این تماس مداوم با تغییر، باعث شده مغزشان یاد بگیرد سریع تطبیق یابد و زاویه‌ی دید خود را عوض کند.

به همین دلیل، در کار تیمی یا پروژه‌های نوآورانه، حضور اعضای نسل Z مثل تزریق انرژی تازه است؛ چون به جای گفتن «نمی‌شود»، می‌پرسند «چطور می‌شود؟».

۴. روحیه‌ی کنجکاوی و یادگیری مداوم

اگر بخواهم فقط یک ویژگی را به‌عنوان ستون اصلی شخصیت نسل Z نام ببرم، بدون تردید می‌گویم: کنجکاوی بی‌پایان.
نسل Z در دنیایی بزرگ شده که پاسخ تقریباً هر پرسشی تنها چند کلیک فاصله دارد. این دسترسی آسان، ذهن آن‌ها را تشنه‌تر کرده است، نه سیرتر. آنان می‌خواهند بدانند، کشف کنند و بفهمند چرا چیزها همان‌گونه‌اند که هستند.

در روان‌شناسی رشد، این نوع کنجکاوی را “کنجکاوی فعال” می‌نامیم — حالتی که فرد فقط دنبال دانستن نیست، بلکه می‌خواهد تجربه کند.
نسل Z عاشق یادگیری از طریق عمل است. به‌جای تئوری خشک، ترجیح می‌دهد پروژه‌ای انجام دهد، اپی طراحی کند، یا مهارتی یاد بگیرد که فوراً در زندگی واقعی قابل استفاده باشد.

به‌عنوان نمونه، بسیاری از جوانان نسل Z بدون حضور در کلاس‌های رسمی، با استفاده از پلتفرم‌هایی مثل Coursera یا YouTube مهارت‌هایی مانند برنامه‌نویسی، گرافیک یا زبان‌های خارجی را فرا می‌گیرند. این نوع یادگیری خودمحور، آن‌ها را تبدیل به یادگیرندگان مادام‌العمر کرده است.

از دید من، این روحیه‌ی یادگیری مداوم، نشان‌دهنده‌ی تحول در مفهوم آموزش است. نسل Z دیگر آموزش را به عنوان مرحله‌ای از زندگی نمی‌بیند؛ بلکه فرآیندی دائمی و پویاست.
برای آن‌ها، یادگیری مثل نفس کشیدن است — طبیعی، روزمره و ضروری.

اما پشت این کنجکاوی، نکته‌ی دیگری هم هست: ترس از عقب ماندن (FOMO).
زیرا در جهانی که هر روز فناوری جدیدی می‌آید، نسل Z نگران است که مبادا از موج عقب بماند. این نگرانی اگر مدیریت شود، محرک رشد است؛ اما اگر شدید شود، می‌تواند منجر به استرس و اضطراب گردد. بنابراین، نقش نظام‌های آموزشی و خانواده‌ها در هدایت این انرژی بسیار مهم است.

جمع‌بندی از نگاه دکتر ابوذر شهپری

به عنوان کسی که سال‌ها با نخبگان جوان کار کرده‌ام، باور دارم که نسل Z، پیش‌قراول عصر جدید انسانیت دیجیتال است.
آن‌ها نسلی هستند با قلبی اخلاقی، ذهنی خلاق، روحی کنجکاو و اراده‌ای مستقل. اگر جامعه بتواند این ویژگی‌ها را پرورش دهد، آینده‌ای درخشان در انتظار ماست.

در عین حال، باید درک کنیم که نسل Z فقط «نسلی متفاوت» نیست، بلکه نسلی آینه‌دار است؛ آینه‌ای که نشان می‌دهد ما، بزرگ‌ترها، باید چه چیزهایی را تغییر دهیم.
ما باید شنونده‌ی صدای نسل Z باشیم، نه قاضی آن. باید از آن‌ها یاد بگیریم که در دنیایی پر از تغییر، چگونه می‌توان همچنان اصیل، صادق و انسانی ماند.