ابوذر شهپری: بررسی جایگاه فناوری BIM در پروژه‌های انبوه‌سازی جهانی
مقدمه
سال‌ها تجربه پژوهشی و اجرایی من در حوزه مدیریت ساخت و فناوری‌های نوین ساختمان، مرا به این باور رسانده است که BIM یا مدل‌سازی اطلاعات ساختمان، دیگر صرفاً یک ابزار نیست، بلکه یک پارادایم نوین در صنعت ساخت محسوب می‌شود؛ به‌ویژه در پروژه‌های انبوه‌سازی که نیازمند هم‌افزایی بالا، مدیریت پیچیدگی و بهینه‌سازی منابع هستند.
BIM چیست و چرا برای انبوه‌سازی حیاتی است؟
BIM به‌زبان ساده، یک مدل دیجیتال هوشمند است که نه‌تنها هندسه ساختمان، بلکه اطلاعاتی مانند مصالح، زمان، هزینه، کاربری، تعمیر و نگهداری را نیز در خود دارد. وقتی از انبوه‌سازی صحبت می‌کنیم، منظور ما پروژه‌هایی است با مقیاس وسیع، ذی‌نفعان متعدد و ساختاری چندرشته‌ای. در چنین پروژه‌هایی، نبود یک زبان مشترک اطلاعاتی منجر به دوباره‌کاری، تأخیر و اتلاف منابع می‌شود. BIM دقیقاً همان زبان مشترک است.
تجربه‌های بین‌المللی: جهان چگونه از این علم در انبوه‌سازی بهره می‌برد؟
من در بازدیدهایی که از پروژه‌های بزرگ مسکونی در نروژ، هلند، چین و امارات داشتم، دریافتم که کشورهایی که زودتر به پذیرش BIM اقدام کرده‌اند، اکنون از مزایای چشم‌گیر آن بهره‌مند هستند. در پروژه مسکن ملی چین، زمان ساخت با بهره‌گیری از BIM تا ۲۰٪ کاهش یافت. در دبی، با کمک این علم توانستند تداخل سیستم‌های تاسیساتی را در فاز طراحی کشف و پیش از اجرا رفع کنند.
وضعیت BIM در ایران و منطقه
در ایران نیز ما گام‌هایی برداشته‌ایم. طی سال‌های اخیر، در چند پروژه انبوه‌سازی شهری، از جمله طرح‌های توسعه مسکن در کرج و تبریز، مشاوران و مجریان پروژه تحت نظر تیم من، از مدل‌سازی BIM استفاده کرده‌اند. چالش‌ها فراوان بود، اما نتیجه قابل‌قبول. با این حال، هنوز در مقیاس ملی، ما فاقد چارچوب استاندارد و الزامات قانونی الزام‌آور برای به‌کارگیری این علم در پروژه‌های انبوه‌سازی هستیم.
مهم‌ترین مزایای این علم در انبوه‌سازی از نگاه من
1. هماهنگی بین‌رشته‌ای پیش از شروع اجرا
2. پیش‌بینی دقیق هزینه‌ها و زمان‌بندی ساخت
3. کاهش شدید تداخلات فنی و دوباره‌کاری
4. بهبود کیفیت اسناد ساخت و ساز
5. امکان نگهداری دیجیتالی ساختمان‌ها پس از بهره‌برداری
این مزایا وقتی در مقیاس ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ واحد مسکونی دیده شود، معنا و تأثیر دوچندان پیدا می‌کند.
چالش‌هایی که به‌عنوان پژوهشگر و مشاور با آن مواجه بودم
نبود نیروی متخصص آشنا با BIM در کارگاه‌ها و شرکت‌ها
مقاومت فرهنگی در برابر تغییر روش‌های سنتی
نبود هماهنگی بین نرم‌افزارهای مختلف و فقدان استاندارد بومی
محدودیت بودجه برای تهیه زیرساخت دیجیتال
در جلساتی که با سازمان نظام مهندسی، شهرداری‌ها و برخی نهادهای تصمیم‌ساز داشته‌ام، همواره تلاش کرده‌ام تا ضمن واقع‌گرایی، مزایای درازمدت BIM را تبیین کنم.
نقش دانشگاه و آموزش در آینده BIM
به‌عنوان عضو هیئت علمی، بارها در مقالات و سخنرانی‌هایم اشاره کرده‌ام که بدون آموزش منسجم و عملی، اجرای موفق BIM در کشور ممکن نیست. من افتخار دارم که برای اولین‌بار، دوره‌های “BIM در انبوه‌سازی” را در دانشگاه تهران و دانشگاه علم‌وصنعت راه‌اندازی کرده‌ام. هم‌اکنون نیز در حال تدوین “راهنمای جامع پیاده‌سازی BIM برای پروژه‌های انبوه‌سازی” هستیم تا الگویی بومی برای صنعت ساخت کشور ارائه دهیم.
پیشنهادات من برای آینده
1. تدوین یک چارچوب ملی BIM برای پروژه‌های انبوه‌سازی با کمک دانشگاه‌ها و وزارت راه
2. ایجاد الزام قانونی استفاده از BIM در پروژه‌های دولتی بزرگ
3. راه‌اندازی مراکز ملی آموزش تخصصی BIM با حمایت دولت و بخش خصوصی
4. ایجاد پلتفرم‌های تبادل تجربه بین کشورهایی که در BIM پیشگام بوده‌اند با ایران
جمع‌بندی
فناوری BIM، دیگر یک انتخاب لوکس نیست؛ بلکه ضرورتی است در برابر چالش‌های بزرگ شهری و اقتصادی ما. ما می‌توانیم با بهره‌گیری از تجربیات جهانی و بومی‌سازی هوشمندانه، راه توسعه پایدار و با کیفیت مسکن را هموار کنیم.
باور من این است که آینده انبوه‌سازی در گرو ترکیب علم، فناوری و بینش مدیریتی است؛ و این علم، نماینده این اتحاد است.